Akte Motorflugzeuge Nat. Luftfahrt-Schule Private Sportflieger

                                                                                                   Terug


 

In LUCHTVAARTKENNIS 1996/2 heb ik het dokument van Feldluftpark Holland 

gepubliceerd waarin een opsomming van de Nederlandse vliegtuigen werd 

gegeven met de mate waarin ze geschikt bevonden werden/waren voor de NSFK.

Via Marcel Hogenhuis van de Stichting Historische Werkgroep Vliegveld Venlo 

kwam ik in het bezit van nog veel meer gegevens over de Duitse aktiviteiten 

op dit terrein.

Deze werkgroep heeft research gedaan in het Bündes-Militär Archiv te Freiburg 

en heeft daar de bovengenoemd dossier gevonden.

Uit deze bundel dokumenten komt onderstaande informatie.

Hierbij zal ik niet proberen er een 'lopend verhaal' van te maken maar me 

beperken tot een opsomming van de meest interessante dokumenten met hun inhoud.

 

*    Een brief d.d. 12-7-1940 van Fl.Ing.a.Kr. Sachsenberg aan de 

Wehrmachtsbefehlhaber in den Niederlanden (W.B.Nd.)

De heer Sachsenberg deelt hierin mede dat hij op Soesterberg gezocht heeft naar 

de PH-VYG van de NLS maar deze niet heeft kunnen vinden. 

Ook het aanwezige personeel kon hem niet wijzer maken.

Van de PH-AIV en PH-DSA wist hij te vertellen dat ze te Ypenburg op een boot 

geladen waren.

Hij stelt voor om deze vliegtuigen als ze aangetroffen worden aan de betreffende 

eigenaren terug te geven omdat ze toch niet geschikt zijn als opleidings- dan 

wel verbindingstoestel.

Mochten ze al eventueel door de Luftwaffe gevorderd zijn, dan stelde hij voor 

om de eigenaren schadeloos te stellen “wie dies bei der Uebernahme von 

Kraftfahrzeugen geschehen ist”.

 

*    Een brief d.d. 14-8-1940 van Abtlg.II/Flugbereitschaft aan Luftgau Holland 

(L.g.H) betreffende "Flugzeuge Holländischer Sportflieger, die nicht 

beschlagnehmt wurden".

Hierin wordt gezegd dat de laatste tijd Nederlandse eigenaren herhaaldelijk 

verzochten om de toezegging dat toestellen die gedemonteerd en buiten een vliegveld 

waren opgeslagen niet in beslag genomen zouden worden.

Om een indruk te krijgen om welke toestellen dat dan wel ging, was aan de NLS 

gevraagd een opgave te doen van betreffende vliegtuigen.

Er werd voorgesteld de 26 opgesomde toestellen, voor zover niet interessant voor 

de Luftwaffe, bij elkaar te brengen en gezamenlijk op te slaan. 

Het onderhoud kon dan door het NLS-personeel geschieden dat toch al zorg droeg 

voor het onderhoud van de resterende NLS-vloot.

Hiermee kon het toezicht op deze vliegtuigen ook doelmatiger plaatsvinden.

 

* De NLS-lijst.

Reg.    Type               Eigenaar                                         

PH-AJS  Bird               L. Müller, Stationsplein 18, Almelo

        Opgeslagen:        Stationsplein 18, Almelo

PH-KGH  Schelde S 12       H.Th.van Marken, Emmalaan 11, Baarn

        Opgeslagen:        Garage de Waal, Amsterdam

PH-LFK  Klemm L 25         F.J. Koch, Quellijnstraat 57, Amsterdam

        Opgeslagen:        Quellijnstraat 98, Amsterdam

PH-WPK  Wiley Post         F.J. Koch, Quellijnstraat 57, Amsterdam

        Opgeslagen:        Quellijnstraat 98, Amsterdam

PH-ATB  Puss Moth          A.M. Noordenbos, Langestraat 31, Enschede

        Opgeslagen:        Langestraat 31, Enschede

PH-AMN  Puss Moth          A.M. Bauling, Everh. V. Reydtstraat 43, Deventer

        Opgeslagen:        Flugplatz Teuge

PH-CEG  D.H. Moth          A.M. Bauling, Everh. V. Reydtstraat 43, Deventer

        Opgeslagen:        Flugplatz Teuge

PH-AJI  D.H. Moth          A.M. Bauling, Everh. V. Reydtstraat 43, Deventer

        Opgeslagen:        Flugplatz Teuge

PH-ARI  Taylor Cub         H.S. Heijmans, Keizersgracht 431, Amsterdam

        Opgeslagen:        Jachthaven Kersken, Kudelstaart

PH-ATM  Scheldemeeuw       Kon.Mij. “De Schelde”, Vlissingen

        Opgeslagen:        Jachthaven Kersken, Kudelstaart

PK-WDR  Hornet Moth        W.D. Rous, Keizersgracht 431, Amsterdam

        Opgeslagen:        Colijn, Aalsmeerweg, Haarlemmermeer

PH-HCA  Percival Gull      H.M. Schmidt Crans, Stationsdwarsstr. 2, Utrecht

        Opgeslagen:        Meelfabriek Koechlin, Prinses Mariannelaan 326, Voorburg

PH-APA  Klemm L 26a        Zeeuwsche Ver. v. Luchtvaart, Koudekerke

        Opgeslagen:        Hotel Schuttershof, Middelburg

PH-ARS  D.H. Moth          J. Luijmes, Amsterdam

        Opgeslagen:        Garage Morsch, Nieuwe Meerdijk 140,Badhoevedorp

PH-ASU  D.H. Moth          A.D. de Koster, Pr. Mariannelaan 326, Voorburg

        Opgeslagen:        Meelfabriek Koechlin, Prinses Mariannelaan 326, Voorburg

PH-ATL  Puss Moth          J. Tempelman, Gronauschestr. 12, Enschede

        Opgeslagen:        Garage Avon, Borstelweg, Enschede

PH-AIB  Pander             N. Hazewinkel, Stalstraat 5, Groningen

        Opgeslagen:        A. Korteweg, “De Kooikamp”, Glimmen

PH-ATH  Percival Vega Gull Tj. Bendien, Sportlaan 6, Almelo

        Opgeslagen:        Garage Avon, Borstelweg, Enschede

PH-JAC  Puss Moth          (Ist kürzlich verkauft worden, Käufer unbekannt)

        Opgeslagen:        Keine Nachricht angekommen.  

PH-AJE  D.H. Moth          Eindhovensche Aero Club, Mauritsstraat 8, Eindhoven

        Opgeslagen:        Keine Nachricht angekommen.     

PH-AIX  Pander             J. Bovée, Halsteren

        Opgeslagen:        Keine Nachricht angekommen

PH-APN  Koolhoven FK 46    NV NLS, Weteringslaan 13, Wassenaar

        Opgeslagen:        Garage Bengsch, Westvlietweg 122, Voorburg

PH-FKA  Koolhoven FK 46    NV NLS, Weteringslaan 13, Wassenaar

        Opgeslagen:        Garage Morsch, Nieuwe Meerdijk 140, Badhoevedorp

PH-AIA  Pander             NV NLS, Weteringslaan 13, Wassenaar

        Opgeslagen:        Garage Morsch, Nieuwe Meerdijk 140, Badhoevedorp

PH-AJZ  Koolhoven FK 41    NV NLS, Weteringslaan 13, Wassenaar

        Opgeslagen:        Garage Morsch, Nieuwe Meerdijk 140, Badhoevedorp

PH-FDK  Leopard Moth       NV NLS, Weteringslaan 13, Wassenaar

        Opgeslagen:        Garage Morsch, Nieuwe Meerdijk 140, Badhoevedorp

 

*   Een brief d.d. 14-8-1940 van W.B.Nd. aan de NV NLS over bovenstaande lijst:

Der Eingang Ihres Schreibens vom 6 August wird bestätigt. Für weitere Veranlassung 

ist das Schreiben sowie die Liste der Sportflugzeuge an Luftgau Holland gegeben 

worden, der sich in dieser angelegenheit direkt mit Ihnen ins Benehmen setzen wird”.

 

*   Brief d.d. 19-8-1940 van L.g.H. aan de NV NLS waarin toestemming verleend wordt 

zur Instandsetzung der sechs Sportflugzeuge der Nationalen Luchtvaartschool in 

dem Versuchslaboratorium der Bataafschen Petroleum Mij Gesellschaft in Delft”.

Hierbij werd uitdrukkelijk verboden ermee te vliegen en om deze “missbräuchliche 

Benutzung” te verhinderen werd zelfs verboden de vleugels aan de rompen te bevestigen!

 

*   Brief d.d. 19-8-1940 van L.g.H. aan het Ministerie van Waterstaat / Luchtvaartdienst. 

In de door de NLS opgestelde lijst worden ook de PH-WPK en PH-WDR genoemd. 

Die waren echter niet meer ingeschreven en men wilde weten of deze toestellen misschien 

elders ingeschreven werden en of er eventueel nog meer niet ingeschreven toestellen 

in Nederland aanwezig waren.

Bovendien wordt gevraagd naar de verblijfplaats van de PH-AIX van de heer Bovée.

Opmerkelijk is dat hier dus de verschrijving PH-WDR i.p.v. PK-WDR voor het eerst 

opduikt en dat niet om de verblijfplaats van de PH-JAC en PH-AJE wordt gevraagd.

Ook wordt in de brief geconstateerd dat de hen bekende Nederlandse 

Luftfahrzeugstamrolle” begon met PH-ACT en eindigde met PH-VYG terwijl niet teruggekomen 

wordt op de onbekende verblijfplaats van de laatste.

 

*   Brief d.d. 21-8-1940 van L.g.H aan de W.B.Nd.

Hierin wordt medegedeeld dat aan de Luchtvaartdienst opdracht is gegeven 

eine Veränderung im derzeitiger Unterstellraum ohne besondere Genehmigung des 

Luftgaukommandos Holland nicht vorzunehmen”.

Het werd toch beter geacht de toestellen te laten waar ze op dat moment opgeslagen 

waren. 

Wèl werden de houders der vliegtuigen er persoonlijk voor verantwoordelijk gesteld 

dat ze daar ook bleven.

Onderhoud zou op deze manier ook goed verzekerd zijn.  

En ook de controle zou zo goed uitgevoerd kunnen worden. 

L.g.H. verzoekt dan ook aan W.B.Nd. om instemming met deze regeling.

 

*   Brief d.d. 26-8-1940 van de W.B.Nd. aan L.g.H. met een aanvulling op de NLS-lijst 

van 14-8-1940.

PH-JAO  Puss Moth     C. Sipkes, Thierenskade 132, Rijswijk

PH-AJE  Unbekannt     Aero Club

 

*   Brief (d.d. 28-8-1940) van NV NLS aan L.g.H. waarin de NLS dank zegt voor de 

toestemming hun zes vliegtuigen onder zich te mogen houden.

Tevens deelt de NLS mede dat “Morgen werden wir das Flugzeug PH-APN, Koolhoven FK 46, 

Nummer 4610, Motor Gipsy Major Nr. 5638, von Westvlietweg 122, Voorburg nach unserer 

Instandsetzungswerkstätte zu Delft bringen. Wir werden mit der Instandsetzung dieses 

Flugzeuges anfangen”.

 

*   Brief d.d. 2-9-1940 van NV NLS aan L.g.H.

Het is niet handig om vijf toestellen in Garage Morsch op te slaan en ze voor onderhoud 

steeds naar de werkplaats in het BPM-proefstation in Delft te moeten transporteren. 

Er werd toestemming gevraagd de toestellen als volgt in de buurt van Delft op te slaan:

PH-AIA en PH-ARS bij Garage Bengsch, Westvlietweg 122 te Voorburg

PH-FKA, PH-FDK en PH-AJZ in Meelfabriek Koechlin, Prinses Marioannelaan 326 te Voorburg

 

*   Brief d.d. 10-10-1940 van NV NLS aan L.g.H.

Inmiddels is de verblijfplaats van de PH-AIX bekend geworden, het toestel staat in een 

schuur van de heer Bovee in het dorp Slikkenburg, vlak bij Halsteren.

 

*   Ene Otto Krause heeft kennelijk ‘verklapt’ dat in een garage te Voorburg twee 

vliegtuigen verstopt zijn. De ‘klikbrief’ is niet aanwezig, wèl de reactie (d.d. 7-1-1940) 

van Abt.II/Flugbereitschaft:

Dem Otto Krause dürfte somit irgend eine Belohnung nicht zustehen, da es sich um 

ordnungsgemäss gemeldetes Fluggerät handelt”.

 

*   Eind januari 1941 was de PH-APN klaar en werd naar Garage Bengsch gebracht, 

terwijl de PH-ARS op zijn beurt naar de werkplaats werd gebracht.

Ook de PH-FKA was klaar, de romp werd naar Koechlin gebracht, de vleugels bleven 

opgeslagen in het proefstation.

 

*   Eind februari werd de PH-FDK van Koechlin naar Delft gebracht om onderhanden 

genomen te worden.

 

*   Twee verklaringen van overdracht, beide d.d. 14-5-1941.

De PH-WPK en de PH-LFK werden allebei door de eigenaar F.J. Koch overgedragen 

aan Kühn, Obfw. Feldpost Nr. L. 30309.

Uit latere stukken blijkt dat ook deze toestellen in beslag genomen waren.

 

Op 5 mei 1941 ontsnapten Leegstra en Vos met een Fokker G-1 naar Engeland. 

Als reactie hierop namen de Duitsers alle privé-vliegtuigen in beslag. 

De rest van het dossier gaat over de gevolgen hiervan voor de individuele 

vliegtuigeigenaren en met name over de financiële afhandeling.

 

*   Brief d.d. 29-5-1941 van KNVvL aan L.g.H.

Hierin wijst de KNVvL erop dat aan de eigenaren geen bewijs van inbeslagname 

is afgegeven, en suggereert om dat d.m.v. een collectieve verklaring alsnog te doen.

Ook attendeert de KNVvL op het verhoogde risico dat deze vliegtuigen lopen als ze 

op een vliegveld opgeslagen zouden zijn en dat dergelijke risico’s ongetwijfeld 

niet door de normale verzekeringen zullen worden gedekt.

Behalve de vliegtuigen werden ook nog andere zaken in beslag genomen:

- van de heer H.Th. Van Marken een Gipsy Major motor

- van de NV NLS een Gipsy major motor, een Gipsy I motor, 32 vliegtuiginstrumenten, 

oude motor onderdelen, een partij oude banden, een compleet FK 46 wiel, twee 

lege olievaten, drie propellers, een compleet onderstel van een Taylor Cub, 

een onderstel van een door oorlogsgeweld vernield vliegtuig.

De KNVvL vroeg om teruggave van deze laatste zaken omdat ze voor de eigenaren 

zeer waardevol waren en eigenlijk buiten de kwestie van de vliegtuigen gehouden 

konden worden.

 

*   Brief d.d. 3-6-1941 van NV NLS aan L.g.H.

De NLS vraagt om teruggave van hun door oorlogsgeweld beschadigde toestellen. 

Hierbij werd (natuurlijk) niet om de complete vliegtuigen gevraagd maar vroegen ze 

om de te repareren rompen en vleugels afzonderlijk en om de beurt te mogen repareren.

Indien het verzoek ingewilligd zou kunnen worden “dann möchten wir am liebsten zuerst 

den Rumpf des PH-FDK, weil wir daran beschäftigt waren, zurückhalten”.

 

*   Brief d.d. 13-6-1941 van Feldluftzeuggruppe Holland aan de KNVvL.

Deze brief was een reactie op het schrijven aan L.g.H. d.d. 29-5-1941.

Er werd een nauwkeurige opgave gedaan van de in beslaggenomen vliegtuigen en ander 

materieel. 

Aan het eind van de brief wordt informatie gevraagd teneinde op een verantwoorde 

manier de eigenaren schadeloos te kunnen stellen.

 

*   Twee brieven d.d. 24-6-1941 van F.J. Koch aan de KNVvL.

Hierin begroot hij de waarde van de PH-LFK en de PH-WPK op resp. ƒ 6075,- en ƒ 3693,-

 

*   Brief d.d. 4-9-1941 van Der Reichsminister der Luftfahrt und Oberbefehlshaber 

der Luftwaffe aan W.B.Nd.

Het ging over Wright-Cyclone onderdelen die ‘destijds’ van Schiphol meegenomen waren 

door de Luftwaffe. Men wilde weten of hierover met de KLM onderhandeld was en zo ja, 

wat dan de afspraken waren.

Het probleem ontstond omdat men wilde weten of bij verkoop de opbrengst voor de KLM 

was, dan wel “dem Reich zusteht”.

 

*   Brief d.d. 4-9-1941 van Feldluftzeuggruppe Holland aan KNVvL.

 “Nach einer vorläufigen Stellingnahme des Reichsluftfahrtministerium, Berlijn, ist 

bezüglich der Beschlagnahmten holländischen Zivilflugzeuge wahrscheinlich damit zu 

rechnen, dasz diess als beuteflugzeuge behandelt und demgemäsz entschädigungslos 

eingezogen werden”.

 

*   Brief d.d. 6-11-1941 van de KNVvL aan W.B.Nd.

Ook deze brief, mèt de bijbehorende lijst, is hier afgebeeld.

Zéér interessant is de tweede alinea: “... in derselben Lage wie die “Nederlandsche 

Luchtvaart Maatschappij” und Herr Reinders befinden, von denen in 1940 Flugzeuge 

übernommen wurden und wofür von den Deutschen Militärbehörden Preise festgesetzt 

wurden”.

KLM en Reinders werden dus voor de toen in beslaggenomen toestellen betaald.

Welke KLM-toestellen dit betreft is wel duidelijk, maar Reinders had op dat moment 

maar twee vliegtuigen die voor deze transactie in aanmerking komen: PH-ARK en PH-ARL 

de twee Envoy’s waarvan we vermoedden dat ze naar Duitsland waren gebracht. 

Hier treffen we dus voor het eerst een Duitse aanwijzing dat dit inderdaad is gebeurd.

 

*   Brief d.d. 20-11-1940 van W.B.Nd. aan L.g.H.

De eerste tekenen dat de financiële kant van de zaak mogelijk gunstig afgewerkt zal 

worden.

Ten eerste had H.J. Koch als ‘Reichsdeutscher’ natuurlijk geprotesteerd tegen de 

inbeslagname van zijn vliegtuigen PH-LFK en PH-WPK. De W.B.Nd. erkent dat deze 

vliegtuigen natuurlijk moeilijk als ‘Beuteflugzeuge’ gekenmerkt kunnen worden en geeft 

aan dat ze volgens de richtlijnen betreffende overname van civiele vliegtuigen van het 

RLM behandeld en aangekocht dienen te worden.

En over de andere vliegtuigen uit de KNVvL-lijst wordt gezegd: “Die Flugzeuge dürfen

under den Artikel 53 der Haager Landkriegsordnung Abs.2 fallen, die besagt, dass 

Privatflugzeuge, die auch während der Kriegshandlungen ausschiesslich für zivile Zwecke 

bestimmt geblieben sind, nur gegen Entschädiging der Eigentümer beschlagnahmt und 

verwertet werden können”.

 

*   Brief d.d. 28-11-1941 van de heer Koch “An Dienststelle o 14 82 Abt.II Fl.”

Waarin hij nog even de aandacht vestigt op de sleepinstallatie voor zweefvliegtuigen 

waarmee zijn PH-LFK was uitgerust, en dat zijn Klemm volgens opgave van de fabriek op 

dat moment zo’n 14.000,- Rm. waard was.

 

*   Het dokument dat in LUCHTVAARTKENNIS 1996/2 al werd afgedrukt.

 

*   Brief d.d. 4-3-1942 van de heer A.M. Noordenbos aan de Fliegerhorstkommandant Twente.

Van Noordenbos was de PH-ATB in beslaggenomen en hij vraagt in deze brief bij wie 

hij moet zijn voor de schadeloosstelling.

 

*   Opdracht d.d. 9-9-1942 aan de KNVvL om de schadeloosstelling voor te bereiden.

 

*   Tenslotte vier dokumenten die deze zaak besluiten.

- Brief d.d. 26-3-1943 van W.B.Nd. Abt.II aan de Chefintendant van W.B.Nd. over 

  de de afwikkeling van de

  schadeloosstelling.

- De bijbehorende lijst met opgave van de uit te keren bedragen.

- De verklaring van de Chefintendant W.B.Nd. dat “de Angelegenheit damit erledigt ist”.

 


 

Na den oorlog (2)


(Dit artikel verscheen eerder in LUCHTVAARTKENNIS)

 

In LUCHTVAARTKENNIS 1996/2 en 1999/2 hebben we al uitgebreid aandacht besteed aan 

de wederwaardigheden van onze civiele luchtvloot na de meidagen van 1940.

Daarbij ging het echter voornamelijk om het uiteindelijke lot van de toestellen 

en werd slechts fragmentarisch aandacht geschonken aan de lotgevallen in de periode 

direct na de meidagen. 

Ook al omdat we bij een dergelijk 'moeilijk' onderwerp natuurlijk geheel afhankelijk 

zijn van het bronnenmateriaal dat boven water gebracht wordt.

De gegevens in bovengenoemde aflevering waren afkomstig uit het Bundes-Militair Archiv 

te Freiburg.

Onderstaand artikel is geheel gebaseerd op onlangs door mij teruggevonden Nederlandse 

documenten van de Luchtvaartdienst.

 

Al vrij vlug na de meidagen wilde de Luchtvaartdienst een overzicht hebben van de 

toestand van de luchtvloot. 

Dat geschiedde door een rondzendbrief aan de diverse eigenaren.

Aan wie precies deze brief werd gezonden heb ik niet kunnen achterhalen, maar het 

merendeel van de reacties is wel aanwezig. 

In hoeverre e.e.a. compleet is, is niet te beoordelen. Van niet aangetroffen zaken valt 

natuurlijk nu niet meer te beoordelen of ze er ooit geweest zijn.

 

Behalve dat het op zich natuurlijk heel interessant is, noopt het ook tot enige 

correcties in de geschiedschrijving.

Het betreft met name de PH-AIB, PH-AIV, PH-ALG, PH-ASA, PH-ATI, PH-HJP en PH-TOL 

waarvan het lot zoals beschreven in “75 Jaar etc.” toch enigszins anders blijkt te 

zijn.

 

N.V. Koninklijk Luchtvaart Maatschappij voor Nederland & Koloniën.

Aan de KLM werd op 30 mei 1940 een brief gestuurd met de volgende inhoud.

Ik verzoek U mij zoo spoedig mogelijk een opgave te doen toekomen omtrent de staat 

van al Uwe vliegtuigen, zulks met vermelding van den aard van de beschadigingen e.d. 

Tevens verzoek ik U mij mede te deelen welke vliegtuigen Uwer maatschappij zich in 

het buitenland bevinden.

 

Het antwoord op 21 juni 1940 was een uitgebreide opgave van de positie en de staat 

van alle KLM-vliegtuigen:

 

Naar aanleiding van Uw verzoek hebben wij de eer U hieronder een overzicht te doen 

volgen van den toestand der vliegtuigen onzer maatschappij.

 

Douglas DC3-vliegtuigen1)

Van de zich op Schiphol bevindende DC3-toestellen zijn er drie thans vliegklaar, namelijk:

PH-ALV                                        (Duitsche registratieletter NA + LC)

PH-ASK                                        (     ,,        ,,          NA + LB)

PH-ASM                                        (     ,,        ,,          NA + LE)

 

In reparatie zijn:

PH-ALH                                        (welke omstreeks half Juli gereed kan zijn)

PH-ASR                                        (  ,,       ,,        September   ,,    ,,)

Verbrand en afgeschreven zijn:                PH-ALU,  PH-ARX, PH-ASP, PH-AST

Te Lissabon bevindt zich:                     PH-ARW

In Engeland bevinden zich:                    PH-ALI, PH-ARZ

Langs de Indië-route bevinden zich            PH-ALN, PH-ALO. PH-ALP, PH-ALR, PH-ALT, PH-ALW,

                                              PH-ARB, PH-ARE, PH-ARG

 

Douglas DC2-vliegtuigen

Van de zich op Schiphol bevindende DC2-toestellen zijn er drie thans vliegklaar, namelijk:

PH-AKI                                        (Duitsche registratieletter NA + LD)

PH-AKS                                        (Duitsche registratieletter NA + LF)

PH-AKT                                        (Duitsche registratieletter NA + LA)

 

In reparatie zijn:

PH-AKJ                                        (welke in begin Juli gereed kan zijn)

PH-AKO                                        (   ,,     in September gereed kan zijn)

PH-AKQ                                        (   ,,         ,,         ,,    ,,  ,, )

PH-AKR                                        (   ,,     omstreeks half Juli gereed kan zijn)

 

Verbrand of beschadigd en afgeschreven zijn:  PH-ALD, PH-AKK, PH-AKN, PH-AKP

Te Lissabon bevindt zich:                     PH-ALE

 

Diverse vliegtuigen

Te Schiphol is vliegklaar:                    PH-AKD (FK-43)

In reparatie zijn:                            PH-AJL(FK-43), PH-AJX(FK-48), PH-AKB(FK-43), PH-ASO(FK-43)

Onherstelbaar beschadigd:                     PH-ACT(F 7a), PH-AEB(F 7a), PH-OTO(F 8a)2)

 

In West-Indië bevinden zich: 2 Fokker F-18, 4 Lockheed 12 en 2 DC5-vliegtuigen.

 

Omtrent den aard van de beswchadigingen der vliegtuigen, welke gerepareerd worden, 

zullen wij U op de hoogte stellen door U te doen toekomen een raparatiestaat van elk 

vliegtuig.

 

De reparaties waarover in bovenstaande brief wordt gesproken werden uitgevoerd 

volgens de ook voor de oorlog gebruikelijk procedures. 

De Luchtvaartdienst verzoekt aan (inspecteurs van) het NLL om toezicht uit te oefenen op 

de reparaties. Deze inspecteurs doen daar dan later verslag van.

Zo stuurde inspecteur H.J. Takens op 4 oktober 1940 een verslag betreffende de 

reparaties van de DC2 PH-AKR “Rietvink” en de DC3 PH-ALH “Hop” die door hem werden 

gecontroleerd en in orde bevonden:

 

Van de “Rietvink” werden de rompreparaties gekeurd volgens bijgaande teekening. 

Deze reparaties zijn niet zoodanig van belang, dat hiervoor een nadere 

sterkte-verantwoording noodzakelijk is. 

De vleugelreparaties, die aan dit vliegtuig zijn geschied, werden niet gekeurd, 

daar deze reeds waren uitgevoerd voordat met de keuring was begonnen.

Omtrent de herstelling van de “Hop” kunnen dezelfde opmerkingen gelden als boven. 

Ook hiervan zijn alleen de rompherstellingen gekeurd.

Daar de keuring dezerzijds is begonnen, toen hiertoe mondeling opdracht kwam en 

verschillende vleugelherstellingen reeds waren uitgevoerd, kan uiteraard alleen 

verantwoording worden gedragen voor hetgeen door ons werd gekeurd.

Van de toestellen “Jan van Gent” en “Kwak”, die momenteel in herstelling zijn, 

zal het mogelijk zijn alle herstellingen te volgen.

 

Het enige verschil met de voor-oorlogse reparatierapporten is dat de legenda op 

de bijbehorende tekeningen in het Duits zijn. 

Wat de “Rietvink” betreft wees de Luchtvaartdienst bij schrijven van 2 oktober 1940 

trouwens wel de verontwoordelijkheid voor de luchtwaardigheid van de hand 

aangezien de controle op de herstelling onder de huidige omstandigheden niet volledig 

kon geschieden”.

 

Van de hierboven genoemde PH-AKJ “Jan van Gent” wordt de schade opgegeven als:

Romp: Aan de romp was weinig beschadigd. Eenige kleine gaten zijn gerepareerd 

door het inzetten van een plaatje. Aan een vloerspant (No.379½) is een versterking 

aangebracht (was beschadigd door een bomscherf).

Vleugels: Hiervan is de huid op veleplaatsen vernieuwd. Een aantal doorgezette ribben 

is gedemonteerd geweest, gericht en versterkt. 

Op plaatsen waar de huid slechts weinig beschadigd was, is een nieuw plaatje ingezet.

 

En zo worden de beschadigingen aan het hele vliegtuig en de reparatie daarvan opgesomd. 

De Luchtvaartdienst stemde in met de voorgestelde reparaties, met dien verstande dat 

een reparatie aan de ophangarm van het hoogteroer niet werd geaccepteerd “aangezien het 

materiaal, hetwelk gebruikt wordt voor de reparatie niet geschikt is voor laschwerk

 

Maar nog vóórdat de Luchtvaartdienst met haar inventarisatie begon, was de KLM zelf al 

actief bezig haar toekomst te plannen.3) 

Zoals ook andere bedrijven probeerden hun bestaan zeker te stellen (Fokker - Bückers, 

Pander - SG.38's en Schneekufen) probeerde ook de KLM haar activiteiten in te passen 

in de nieuw-ontstane situatie.

In die tijd speelde natuurlijk het contract van 26 januari waarin de KLM bij Fokker 

vier F.24 toestellen bestelde. 

De daarvoor benodigde Amerikaanse onderdelen waren natuurlijk nu niet meer leverbaar 

zodat geprobeerd zou worden om ze af te bouwen met o.a. Duitse landingsgestellen en de 

bouw zóver te voltooien dat “later nog slechts Amerikaansche motoren ingebouwd zouden 

behoeven te worden”.

Er werd dus duidelijk rekening gehouden met de mogelijkheid dat ontstane situatie slechts

tijdelijk was. 

Dat blijkt ook uit de opmerking van de heer Van Tijen dat “met de voltooiing der 

vliegtuigen zooveel tijd zou zijn gemoeid, dat na afloop daarvan, zij het dan ook met 

eenige vertraging, de Amerikaansche motoren zouden kunnen worden gemonteerd”.

Ook werd de mogelijkheid overwogen of wellicht Duitse motoren met een vermogen van 1700 pk 

beschikbaar zouden zijn, dan wel dat door de Fokker-fabriek een kleiner type vliegtuig 

zou kunnen worden gebouwd met b.v. twee Wright Cyclone G.102 motoren.

Zoals hierboven al opgemerkt, de Nederlandse industrie was duidelijk aan het inspelen 

op de nieuwe situatie. Oók de KLM probeerde haar 'product luchtlijnen' op die manier 

in te passen.

Ook al in mei 1940 nam de KLM contact op met Ministerialdirektor Fisch te Berlijn, het 

hoofd van de burgerluchtvaart in Duitsland, teneinde toestemming voor een paar diensten 

te krijgen.

 

Te weten:

a. een dagelijkse dienst Amsterdam - Kopenhagen

b. een dagelijkse dienst Amsterdam - Berlijn

c. een dienst Amsterdam - Napels of Amsterdam - Athene tweemaal per week.

 

Met de op dat moment zeven beschikbare Douglas-vliegtuigen zouden die diensten ruimschoots 

uitgevoerd kunnen worden. De maatschappij was al bezig om toewijzingen van brandstof en 

olie te regelen en ook werden de lijnen al organisatorisch voorbereid.

Wèl maakte men zich zorgen over de financiële toekomst. Dat het rendement op de geplande 

lijnen gering zou zijn werd natuurlijk onderkend en of ze met de beperkte middelen waarover 

de maatschappij beschikte, in stand gehouden konden worden was niet duidelijk.

Dit werd natuurlijk mede veroorzaakt door het personeelsbestand dat voor zo'n gering aantal 

lijnen natuurlijk veel te groot was. Een gedeeltelijke oplossing daarvoor zou zijn, 

dat een gedeelte van het technisch personeel reparatiewerk voor Duitse militaire vliegtuigen 

op Schiphol zal kunnen uitvoeren”.

Maar ook in dat geval bleef de personeelssituatie zorgelijk en de verplichtingen van 

de KLM zeer groot.

 

N.V. Nationale Luchtvaartschool

Een gedetaillerde opgaven van de toestand van haar vloot is niet aangetroffen.

Wèl een interessante brief d.d. 28 augustus 1940 waarin informatie gegeven wordt omtrent 

de beschadigde toestellen.

 

Hierbij delen wij u mede, dat wij van de Duitse Autoriteiten toestemming ontvingen om 

de vliegtuigen van onze school, die hoewel beschadigd, gered zijn, te repareren.

De reparatie zal geschieden in het Proefstation van de Bataafsche Petroleum Mij te Delft.

De bedoelde vliegtuigen zijn:

PH-AIA     Pander

PH-AJZ     Koolhoven FK 41

PH-APN     Koolhoven FK 46

PH-FDK     Leopard Moth

PH-FKA     Koolhoven FK 46

De PH-APN bevind zich op het ogenblik in een garage Westvlietweg 122 te Voorburg, de 

andere vliegtuigen zijn opgeslagen in de garage Morsch, Nieuwe Meerdijk 140, Badhoevedorp, 

Rijk Haarlemmermeer.

In de laatstgenoemde garage bevindt zich ook de PH-ARS (de Havilland Moth) van de 

KLM-vliegclub, die eventueel eveneens door ons gerepareerd zal worden.

Een opgave van de aan de vliegtuigen geconstateerde schade sluiten we hierbij in.

Het ligt in de bedoeling met de PH-APN te beginnen aangezien dit vliegtuig het 

dichtst bij het Proefstation gestationneerd is.

Als bijlage bij deze brief was een gedetailleerde opgave aan de diverse vliegtuigen

gevoegd.

 

Zekerheidshalve meldde de KLM trouwens de beschadigingen aan de PH-APN aan de 

Luchtvaartdienst zodat later eventueel restitutie kon worden verkregen. 

De KLM werd daarna verwezen naar de daartoe ingestelde commissie onder voorzitterschap 

van ir. W.H. van Leeuwen, en de daarvan te verwachten dagbladpublikaties.

 

Ook was de NLS Luftgaukommando Holland behulpzaam bij het samenstellen van een lijst 

van de locaties waar particuliere vliegtuigen waren opgeslagen.

Deze eigenaren werden aangeschreven en hen de betreffende lijst toegestuurde waarop 

dus volgens de Duitse autoriteiten de locatie stond waar hun vliegtuig was opgeslagen 

en hen werd verboden “zonder bijzondere toestemming van dit commando de opslagplaats 

van Uw vliegtuig gemerkt PH-***(zie lijst) welk vliegtuig zich volgens opgaaf van de 

N.l.S. aan bovengenoemd xcommando zich bevindt te *** (zie lijst) te wijzigen”.

 

NV Nationale Luchtvaart School, Weteringlaan 13, Wassenaar

PH-AIA       Garage Morsch, Nieuwe Meerdjk 140, Badhoevedorp

PH-AJZ       Garage Morsch, Nieuwe Meerdjk 140, Badhoevedorp

PH-APN       Garage Bengsch, Westvlietweg 122, Voorburg

PH-FDK       Garage Morsch, Nieuwe Meerdjk 140, Badhoevedorp

PH-FKA       Garage Morsch, Nieuwe Meerdjk 140, Badhoevedorp

 

Mr. N. Hazewinkel, Stalstraatje 5, Groningen

PH-AIB       A. Korteweg, “De Kooikamp”, Glimmen

 

J. Bovee, Dorpsstraat B104, Halsteren

PH-AIX       Op een boerderij in uw omgeving

 

Eindhovensche Aeroclub, Ruusbroecklaan 17, Eindhoven

PH-AJE       Schuppen Philipswerke, Eindhoven

 

A.L. Bauling, Everh. v. Reydtstraat 43, Deventer

PH-AJI       Flugplatz Teuge

PH-AMN       Flugplatz Teuge

PH-CEG       “is niet van Bauling, dus  foutief geschreven”

 

NV Ned. Inst. v. Zweefvliegen, Javastraat 4-6, Amsterdam

PH-CEG       Teuge

 

L. Muller, Stationsplein 18, Almelo

PH-AJS       Stationsplein 18, Almelo

 

Zeeuwsche Vereniging voor Luchtvaart, Zuidbeekscheweg, Koudekerke

PH-APA       Middelburg

 

J. Luymes, p/a KLM, Leidscheplein Amsterdam

PH-ARS       Garage Morsch, Nieuwe Meerdjk 140, Badhoevedorp

 

A.D. de Koster, Prinses Mariannelaan 326, Voorburg

PH-ASU       Meelfabriek Koechlin, Prinses Mariannelaan 326, Voorburg

 

A.M. Noordenbos, Langestraat 31, Enschede

PH-ATB       Langestraat 31, Enschede

 

Tj. Bendien, Sportlaan 6, Almelo

PH-ATH       Garage Avon, Borstelweg, Enschede

 

J. Tempelman, Gronauschestraat 12, Enschede

PH-ATL       Garage Avon, Borstelweg, Enschede

 

Kon. Mij de Schelde, Afd. Vliegtuigbouw, Vlissingen

PH-ATM       Jachthaven Kersken, Kudelstaart

 

H.M. Schmidt Crans, Stationsdwarsstraat 2, Utrecht

PH-HCA       Meelfabriek Koechlin, Prinses Mariannelaan 326, Voorburg

 

G. v.d. Held, Borgesiuslaan 13, Amersfoort

PH-JAO       Garage Jhr. Barchman Wuytiers, De Meern

 

H.Th. van Marken, Emmalaan 11, Baarn

PH-KGH       Garage de Waal, Amsterdam

             Motor: Emmalaan 11, Baarn

 

F.J. Koch, Quellijnstraat 57, Amsterdam

PH-LFK       Quellijnstraat 98, Amsterdam

 

W.D. Rous, Keizersgracht 431, Amsterdam

PK-WDR       Colijn, Aalsmeerweg, Haarlemmermeer

 

 

Particuliere vliegtuigen

's-Gravenhage, 31 Mei 1940

Hoewel de mogelijkheid tot het beoefenen van de sportvliegerij nog niet is heropend 

verzoek ik U mij opgave te verstrekken omtrent den staat van Uw vliegtuig. 

Indien dit tengevolge van de oorlogsomstandigheden is beschadigd, verzoek ik U mij 

deze beschadigingen mede te deelen en te berichten door wien dit vliegtuig zal worden 

hersteld.

                                                            HET HOOFD VAN AFDEELING III

                                                            w.g. van der Heijden.

 

Deze brief werd aan de eigenaren van een aantal privé-vliegtuigen gezonden. 

Hun antwoorden heb ik gebundeld teruggevonden en hieronder volgt een opsomming van 

de belangrijkste delen daaruit. 

Opmerkelijk is wel dat dit niet dezelfde eigenaren zijn die in de NLS-opgave hierboven 

worden opgesomd. Ook is mij niet duidelijk waarom er later nog weer min of meer 

gelijkluidende brieven verstuurd worden.

 

PH-AIB       Pander EF 85                40

N. Hazewinkel      ...bericht ik U, dat mijn vliegtuig PH-AIB, kort voor den oorlog 

               is opgesteld in een boerenschuur, nadat de vleugels gedemonteerd zijn. 

               Het bevindt zich overigens in onbeschadigden staat.

 

PH-AIV       Pander Multipro             43

Th.M.R. Wentges    ...dat, naar ik door de N.L.S. vernam mijn vliegtuig PH-AIV geheel 

               onbeschadigd in de hangar op het vliegterrein Ypenburg staat.

 

PH-AJE       de Havilland DH.60M Moth    1553

Eindhovensche AC   ...dat het motortoestel PH-AJE, dat op naam staat van Ir. Philips, 

               doch eigendom is der E.A.C., zich in onbeschadigden toestand bevindt 

               in een loods te Eindhoven. Een onzer leden houdt er op geregelde tijde 

               controle over.

 

PH-ALG       Aeronca C-3                 A598

J.J. Jimmink       Tot m'n spijt kan ik U nog geen vaste uitslag geven van de staat van

               m'n vliegtuig PH-ALG, daar mij tot nog toe de toegang tot “De Kooy” door 

               de Duitse militairen is geweigerd. 

               Hoewel men mij verteld heeft dat m'n toestel verbrand is, heb ik mij daar 

               zelf nog niet van kunnen overtuigen.

 

PH-ARH       Klemm L 25b VII             333

C.L. Kerdel        ...dat volgens een schriftelijke mededeling van de N.L.S. de PH-ARH 

               verbrand is. Van enig herstel is dus geen sprake meer.

 

PH-ARS       de Havilland DH.60M Moth    1480

J. Luymes          Het vliegtuig is door vallend dakgesteete aan de romp beschadigd, ter 

               plaatse van de achterste cockpit. Eveneens zijn eenige kogelgaten in de 

               beplating te bespeuren. 

               De beschadiging is van dien aard, dat reparatie in ca. 1½ week mogelijk is. 

               Het vliegtuig is op het oogenblik opgeslagen in de bergplaats van de N.L.S. 

               te Amstelveen.

 

PH-ASA       Cierva C.30A (Avro 671)     707

NV Autogiro Import ...zeer tot onzen spijt mededeelen dat ons Autogiro Vliegtuig gemerkt 

               PH-ASA, tydens het bombardement op het Vliegveld “Waalhaven” volkomen is 

               vernield.

 

PH-ASU       de Havilland DH.60G Gipsy Moth                 1397

A.D. de Koster     ...kan ik u tot mijn genoegen mededeelen dat de DH Moth - Gipsy I

               PH-ASU volkomen onbeschadigd is.

 

PH-ATB       de Havilland DH.80A Puss Moth                  2158

A.M. Noordenbos    ...dat mijn Moth zich in uitstekende staat bevindt. 

               Het toestel heeft de gehele winter in een centraal verwarmde ruimte 

               gestaan op blokken en de motor heeft iedere maand gedraaid.

 

PH-ATI       de Havilland DH.80A Puss Moth                  2002

PH-ARK       Airspeed AS-6J Envoy Series III                61

PH-ARL       Airspeed AS-6J Envoy Series III                62

D.H. Reinders      ...dat de Puss Moth ATI volgens my verstrekte gegevens mede in de 

               hangar verbrand is, terwijl de 2 Airspeeds ARL en ARK, welke buiten de 

               loodsen stonden, voor zoover my bekend geen schade hebben geleden.

 

PH-ATL       de Havilland DH.80A Puss Moth                  2109

J. Tempelman       ...dat mijn Puss Moth sportvliegtuig, zich sedert begin September 

               in opgevouwen toestand in een garage te Enschede bevindt. 

               De machine verkeert in goeden staat en is niet beschadigd.

 

PH-CMD       Koolhoven F.K.43            4310

NV Misset          ...dat ons vliegtuig PH-CMD door de militaire overheid destijds 

               gevorderd is en nog steeds niet in ons bezit teruggekeerd is.

 

PH-HJP       de Havilland DH.85 Leopard Moth                7043

H.J.P. van Heek    ...dat mijn vliegtuig PH-HJP, naar mij werd medegedeeld, bij den 

               aanval op Ypenburg geheel vernietigd is. 

               Dit vliegtuig werd in September van het vorig jaar in huur door het 

               Rijk gevorderd en vloog onder militair nummer 964.

 

PH-JAO       de Havilland DH.80A Puss Moth                  2214

G. van der Held    ...dat mijn vliegtuig door de oorlogsomstandigheden geen beschadigingen 

               heeft opgelopen. Momenteel staat het vliegtuig in gedemonteerde toestand in 

               een privé garage opgeborgen.

 

PH-KGH       De Schelde S.12             48

H.Th. van Marken   ...dat mijn vliegtuig was opgeslagen en zoodoende geen schade heeft 

               opgelopen.

 

PH-LFK       Klemm L 25d VIIR            1036

PH-WPK       Wiley Post                  11

F.J. Koch          ...dat mijn vliegtuigen zijnde de KLEMM PH-L.F.K. en de 

               WILLEY POST PH-W.P.K., zich in uitstekende welstand bevinden en geen 

               beschadigingen ten gevolge van de oorlogsomstandigheden hebben gehad.

 

PH-TOL       Fokker F.VIIb               5022/612

NV Zevende Bouwmij...dat onze 3 motorige Fokker F VIIa, de PH-TOL geen materieele schade 

               heeft, doch dat wij tengevolge van den oorlogstoestand wel finantieele 

               schade hebben. 

               Ons is verboden het toestel verder in exploitatie te nemen en de Duitsche 

               autoriteiten wenschen, dat het toestel gesloopt wordt. 

               Hierdoor vervalt ook elke verkoopsmogelijkheid. 

               De schade die wij tengevolgde hiervan hebben, schatten wij op ƒ 12000,-.

 

Zoals boven, bij het begin van “Particuliere vliegtuigen” werd opgemerkt werden naast

bovenstaande systematische actie (later) ook nog een paar losstaande vliegtuigen 'behandeld':

 

PH-AHE

Al op 9 mei 1940 benaderde de eigenaar G.L. Loos & Co's Fabrieken N.V., Afd. Ballonvaart, 

de Luchvaartdienst met vragen over het al dan niet verlengen van het Bewijs van 

uchtwaardigheid.

De verloopdatum was 19 mei en de eigenaar vroeg zich af “of het aanbeveling verdient 

dit bewijs voor een jaar te doen verlengen, zulks met het oog op de oorlogsomstandigheden”.

Bovendien vroeg men zich af of de Staat van Beleg formeel ballonopstijgingen onder alle 

omstandigheden uitsluit. 

De Luchtvaartdienst antwoordde dat ook onder de gegeven omstandigheden de keuring normaal 

plaats kon vinden.

Maar al op 11 juni deelt de eigenaar mee dat men afziet van verlenging, omdat de oude mand 

vervangen moest worden en de nieuw in België bestelde mand toch niet geleverd kon worden.

En bovendien wist men inmiddels dat er “vooreerst toch geen mogelijkheid tot het organiseren 

van een ballonopstijging zal zijn”.

En het PH-AHE-verhaal eindigt wel zeer opmerkelijk! Op 10 maart 1942 schrijft de eigenaar:

  “... deelen wij U hierbij mede, dat wij onze waterstofballon PH-AHE “Hopman”, althans 

voor wat betreft het rubber omhulsel, hebben verkocht aan N.V. Automobiles Citroën, 

Stadionplein 26-30, Amsterdam, welke firma, zoals U weet, de ballongasinstallaties voor 

het rijden op lichtgas fabriceert en die groote behoeft aan ballonstof had”.

 

PH-AIX

De heer J. Bovee antwoordde desgevraagd(op 21 augustus) dat zijn ”vliegtuig PH-AIX door 

oorlogshandelingen is beschadigd en het bevindt zich thans op een boerderij in mijn omgeving”.

 

PH-DSA

Het vliegtuig werd in de meidagen ernstig beschadigd. Bovendien ging de bijbehorende 

administratie geheel verloren. Voordat men tot eventuele reparaties zou overgaan, en om 

te kunnen beoordelen of dat mogelijk en lonend zou zijn, ging eerst het verzoek naar 

de Luchtvaartdienst om inzage/kopieën van de daar aanwezige administratie.

 

PH-JAO

De eigenaar G. v.d. Held deed al geruime pogingen zijn toestel te verkopen en had de 

hele administratie in handen van de NLS gegeven. 

Op 27 juli lukt de verkoop eindelijk. 

Hij verzuimde echter de Luchtvaartdienst daarvan in kennis te stellen. Bovendien was hij 

niet op de hoogte van het vervoersverbod dat de bezetter had uitgevaardigd na de 

inventarisatie van de verblijfplaats der luchtvloot. 

Toen hij dan ook op 26 augustus het toestel van De Meern naar Rijswijk vervoerde, werd 

het in beslag genomen.

 

PH-NLL

Het toestel kwam op Schiphol ongeschonden door de meidagen alleen bleek later dat de 

boordtas uit het toestel verdwenen was. 

Het vliegtuig is, in verband met de onmogelijkheid er thans gebruik van te maken, 

gedemonteerd en opgeslagen, zoodat het tijdelijk tot nader bericht niet bedrijfsvaardig is”.

 

1) Op het ATC van dit type staat de type-aanduiding óók als DC3 en dat betekent dus dat 

   de tegenwoordig algemeen gebruikte manier DC-3 niet correct is. (Zie ook het artikel DC-3 vs. DC3)

 

2) Aangezien de PH-OTO tijdens de meidagen nog door de KLM gebruikt was voor foto-opdrachten 

   (geëscorteerd door twee Fokker C.V toestellenvan de LVA) probeerde de KLM bij het rijk 

   een vergoeding van ƒ 40000,- te claimen voor dit verloren gegane toestel.

   Dit werd niet geaccepteerd. 

   (Brief Dir. Luchtvaartmaterieel aan KLM d.d. 8.7.1940, coll. Frits Gerdessen)

 

3) Brief d.d. 21 mei 1940 KLM aan de Contact Commissie tusschen de NVF Fokker en 

   de KLM. (coll. HD)