Dat de KNILM in 1940 en 1941 een drietal van deze toestellen aanschafte mag als bekend worden verondersteld.
Die werden destijds ingeschreven als PK-AFT, PK-AFU en PK-AFX.
Dat de aanschaf van 1 of 2 (zie bijlage 3) van deze toestellen echter al vijf jaar eerder, in 1935, serieus werd
overwogen, en dat er in mei 1935 al daadwerkelijk één was besteld, is dat echter niet.
In de tweede helft van 1935 werd een dienst Soerabaja - Manilla overwogen en werd de praktische haalbaarheid
onderzocht.
Zoals gezegd, KLM had daarop vooruitlopend al een exemplaar van de S.43 besteld en de aflevering daarvan werd
voorzien in mei 1936.
Welk toestel voor de KLM op stapel werd gezet, staat niet vast.
Een beredeneerde gok zou zijn c/n 4305, dit was het eerste exemplaar met de door KLM geprefereerde S2EG motor
en die werd afgeleverd aan PAA als NC15065 begin juni 1936.
Mogelijk dat zelfs het kenmerk PH-AKE voor dit toestel werd gereserveerd. Later werd dat toegekend aan de (ook)
voor de KNILM bestemde Ford. Zie hiervoor het Tweede Register.
Over de mogelijke aanschaf van de toestellen en de exploitatie daarvan op genoemde luchtlijn trof ik een vrij
uitgebreide rapportage aan in de archieven.
De teksten van deze rapportage laat ik hieronder volgen.
AAN DEN DIRECTEUR VAN VERKEER EN WATERSTAAT
Amsterdam, 23 November 1935.
Wij hebben de eer de aandacht van U Hoogedelgestrenge beleefd voor het volgende te verzoeken.
Inliggend gelieve U aan te treffen een beschouwing over de ontwikkeling van het lucht-
verkeer in en rond het gebied van Nederlandsch Indië.
(Bijlage.1 Beschouwing over de ontwikkeling van het luchtverkeer in en rond Nederlandsch-Indië.)
Uit deze beschouwing zal U blijken, dat het luchtverkeer tusschen Oost - Azië en de
Philippijnen en tusschen dat eilandenrijk en N. Amerika alsook tusschen Australië en
N. Amerika zich spoedig krachtig zal ontwikkelen en dat het deel dat de K.N.I.L.M. van
dit internationale luchtverkeer voor zich heeft weten te verzekeren, gering is.
De lijn Manilla - Soerabaja zal echter in deze nieuwe ontwikkeling een groote rol
kunnen spelen.
Het is zeer gewenscht, dat van meet af aan de K.N.I.L.M. deelneemt in de exploitatie
van deze 3200 KM lange luchtlijn. Waar de Pan American Airways over een groot aantal
Sikorsky S.43 amphibie-vliegtuigen zal beschikken en ook de verbinding tusschen Manilla
en Soerabaja met dit type vliegtuig denkt te exploiteren, zal het gewenscht zijn, dat de
K.N.I.L.M. met gelijkwaardig materieel aan deze exploitatie deelneemt.
Als de Bijlage II en Bijlage III gelieve U aan te treffen 2 brieven resp. d.d.
12 November Nr. 10777/226 en 14/11 Nr. 10858/226 der K.L.M. waarin bijzonderheden
betreffende de S.43 zijn vermeld.
(Bijlage.2 Beschouwing door P. Guilonard over de eigenschappen van de aan te schaffen S.43.)
(Bijlage.3 Exploitatie-rekening bij gebruik van twee Sikorsky's S.43.)
De K.L.M. heeft reeds in Mei 1935 onder voorbehoud van nadere goedkeuring door den
Minister van Waterstaat den bouw van één S.43 aan de Sikorsky Fabriek opgedragen.
Dit vliegtuig zal in Mei 1936 kunnen worden afgeleverd. De Sikorsky Fabriek heeft
thans reeds 16 van deze vliegtuigen in opdracht, waarvan 9 voor de P.A.A. bestemd zijn.
Indien nu de K.N.I.L.M. het voor de K.L.M. bestemde vliegtuig zou kunnen overnemen, en
indien dan tevens de toestemming tot exploitatie van de lijn Soerabaja - Manilla tijdig
zou kunnen worden verkregen, dan zou de K.N.I.L.M. aan de exploitatie van dien dienst
reeds vanaf 1 Juli 1936 kunnen deelnemen.
Wij sluiten hierbij in, een begrooting van inkomsten en uitgaven (Bijl. IV en Bijl. V)
voor het 1x weeks bevliegen van de lijn Soerabaja - Manilla, sluitende met een verlies
van f. 155.000,- per jaar (hierbij is inbegrepen f. 10.000,- wegens afschrijving op
invoerrechten, motoren, vliegtuig en reservedelen) alsmede eenige opmerkingen daarover
(Bijl. VI).
(Bijlage.4 BEGROTING DER INKOMSTEN VOOR EEN 1X 'S WEEKSCHEN LIJNDIENST SOERABAJA - MANILLA)
(Bijlage.5 BEGROTING DER UITGAVEN VOOR EEN 1X 'S WEEKSCHEN LIJNDIENST SOERABAJA - MANILLA)
(Bijlage.6 BEMERKINGEN BIJ DE BEGROTING VAN INKOMSTEN EN UITGAVEN VAN DE LIJN SOERABAJA-MANILLA)
Het zal vermoedelijk mogelijk zijn desgewenscht met de P.A.A. een regeling te treffen,
waarbij ieder der maatschappijen 1 x per 14 dagen vliegt; in dat geval wordt het verlies
tot f. 100.000,- gereduceerd.
Het laat zich aanzien, dat geleidelijk aan de exploitatie-uitkomsten gunstiger zullen
worden.
Die betrekkelijk niet ongunstige resultaten komen mede door de gelukkige omstandigheid
dat de K.N.I.L.M. voorloopig zou kunnen volstaan met één S.43 omdat in gevallen waarin
het K.N.I.L.M.-vliegtuig de dienst niet zou kunnen waarnemen, de P.A.A. zou kunnen
inspringen.
Gebruik van 2 Sikorsky's zal de exploitatierekening met ± f. 50.000,- aan meerdere
afschrijving verhoogen (circa f. 40.000,- bij niet verplichte betaling van invoerrechten).
Indien tusschen Soerabaja en Manilla geen luchtverbinding zou ontstaan, zou de mail van
Ned.Indië voor Amerika bestemd, per schip van Soerabaja naar Manilla moeten worden vervoerd.
Dit duurt 8 dagen, terwijl het nog niet zeker is, of het schip onmiddellijk op het vliegtuig
zal aansluiten, waardoor nog meer tijd verloren kan gaan.
Indien de passagiers, goederen en mail van Soerabaja per vliegtuig worden vervoerd naar
Manilla in aansluiting op de Manilla - San Franciscodienst, ontstaat een zeer snelle
verbinding van Ned. Indië met Amerika.
Mocht de K.N.I.L.M. de franchise voor het exploiteren van een luchtlijn op de
Philippijnen worden geweigerd, dan zou zeer zeker de P.A.A. ook de toestemming voor het
vliegen op Ned. Indië moeten worden onthouden. Indien echter de K.N.I.L.M. wel toestemming
krijgt van het Gouvernement der Philippijnen om naar Manilla te vliegen, en het Ned.
Indische Gouvernement zou geen aanleiding vinden voor de K.N.I.L.M. om dezen dienst tot
stand te brengen, dan zou aan de P.A.A. toestemming bezwaarlijk kunnen worden onthouden.
Hierdoor echter ontstaat een groot gevaar voor de verdere ontwikkeling van de K.N.I.L.M.
Het is vrijwel zeker, dat in de volgende jaren het luchtverkeer in het Westelijk deel
van de Pacific zich nog belangrijk zal uitbreiden. Ten einde tijdig gereed te kunnen zijn
voor de eventuele exploitatie van de lijn Manilla - Soerabaja, verzoeken wij U ons Uw
standpunt ten opzichte van het eventueel aankoopen van een S.43 op vorengenoemde wijze
wel te willen doen kennen.
De sterkteberekeningen van de S.43 worden door den R.S.L. bestudeerd. Vanzelfsprekend
zal tot de aanschaffing niet worden overgegaan, dan nadat het Amerikaansche
luchtwaardigheidsbewijs aan dit vliegtuig is uitgereikt, en voordat volledige gegevens
ter beschikking staan. In elk geval zullen met dit vliegtuig reeds duizenden uren ervaring
zijn opgedaan, voordat het ter beschikking van de exploitatie van de K.N.I.L.M. zal worden
gesteld.
De P.A.A. verklaarde zich bereid een harer vliegtuigbestuurders, die groote ervaring
heeft met het werken met watervliegtuigen, tijdelijk aan ons af te staan, teneinde ons
risico tot een minimum te beperken.
Vanzelfsprekend zullen wij U voortdurend op de hoogte houden van de verdere ontwikkeling
van dit vliegtuig. Wij hebben gemeend, dat het goed zou zijn U thans reeds op de
wenschelijkheid van aanschaffing van een S.43 te wijzen, waarbij wij tevens onder Uw
aandacht hebben willen brengen de groote ontwikkeling, welke in het Westen van de Pacific
zal plaats hebben.
BIJLAGE I
Beschouwing over de ontwikkeling van het luchtverkeer in en rond Nederlandsch-Indië.
In November 1928 is het luchtverkeer in den Nederlandsch-Indischen Archipel aangevangen
en op dat tijdstip waren er in Oost-Azië, Australië en rond de Pacific praktische geen
andere luchtlijnen. Sindsdien zijn 8 jaar verloopen en men moet thans vaststellen, dat
de toestand geheel gewijzigd is.
Aanvankelijk liet het zich aanzien, dat de KNILM de grootste en belangrijkste
Maatschappij van het oosten zou worden. Sinds 1930, toen alle Contractueele lijnen in
bedrijf konden worden genomen, is echter het luchtnet van de KNILM vrijwel stabiel
gebleven; ondernemingen naar buiten hebben geen praktische resultaat gehad; een proef-
dienst op Makassar moest wegens de slechte bezetting zeer spoedig worden opgegeven,
terwijl ook een poging om een luchtlijn naar en door Australië te vliegen niet verkregen
is.
De K.L.M. maakte in 1928 en 1929 eenige proefvluchten op Nederlandsch-Indië en begon
in 1930 een veertiendaagschen dienst tusschen Amsterdam en Batavia, welke dienst op
1 October 1931 in een wekelijksche verbinding werd omgezet en op 12 Juni 1935 in een
halfwekelijksche.
Op 9 December 1933 trok de Imperial Airways haar wekelijkschen dienst van Londen naar
Karachi door tot Singapore en begin December 1934 werd door deze lijn aansluiting gegeven
op de Qantas-verbinding Brisbane-Singapore.
Op 24 September 1935 verdubbelde de Imperial Airways haar dienst Londen-Singapore en
binnen niet al te lange tijd zal de Qantas eveneens haar dienst verdubbelen.
De Air France opende haar wekelijkschen dienst Parijs-Saigon op 5 Mei 1932 en
exploiteert nog steeds dezen eenmaal wekelijkschen dienst, waarop binnenkort grooter en
sneller materieel zal worden ingezet.
Imperial Airways is tevens aangevangen met de lijn Hongkong-Penang, waardoor een
belangrijke versnelling in de verbinding met het Verre Oosten is ontstaan.
Het is duidelijk, dat Singapore in het luchtverkeer een niet zoo belangrijke rol zal
spelen als dit tot heden in het verkeer te water het geval was; met een waakzaam oog moet
de verdere ontwikkeling en eventuele verandering van de drie wereldluchtlijnen naar het
Oosten worden waargenomen.
Eind November 1935 zal door de P.A.A. een wekelijksche dienst worden geopend tusschen
San Francisco en Manilla, een luchtlijn, welke geheel over water gaat en een lengte heeft
van 8000 mijl. In Honolulu, Wake Island en Guam worden tusschenlandingen gemaakt.
Het traject Honolulu - San Francisco is een zeer moeilijk te overbruggen afstand.
Ongetwijfeld zal echter Honolulu zeer in beteekenis toenemen, vooral ook wanneer de
toekomstige luchtlijn naar Australië en Nieuw Zeeland via de Samoa eilanden op Honolulu
aansluiting geeft voor de verbinding naar Amerika.
Door de P.A.A. worden thans onderhandelingen gevoerd in Australië en Nieuw Zeeland
voor deze verbinding. Bedoelde maatschappij heeft zich in den tijd van nog geen 10 jaar
opgewerkt van een kleine luchtverbinding Keywest-Havana tot een wereldonderneming, welke
thans alle verbindingen in de Caraibische Zee verzorgt, geheel Zuid-Amerika omspant, een
luchtnet in Alaska exploiteert en belangrijke luchtverbindingen in China onderhoudt onder
den naam van National China Airways; het is zeker, dat zij een belangrijke rol zullen
spelen in het transatlantische verkeer en het is duidelijk, dat wanneer zij de geheele
Pacific en de Atlantische Oceaan overbrugd hebben, zij er sterk naar zullen verlangen om
ook aan de exploitatie van het stuk Manilla - Europa deel te nemen.
Doordat deze maatschappij vrijwel overal haar grooten invloed zal doen gelden, zal het
haar wellicht nog gelukken om Manilla - Europa tot een van haar exploitatie-lijnen te
maken. Mocht dit niet slagen, dan is de vraag, wie de aansluiting zal geven op de P.A.A.
in het verkeer rond de wereld.
De P.A.A. heeft een concessie, een zgn. franchise, in de Philippijnen voor den tijd van
10 jaar verkregen, niet alleen voor de verbinding San Francisco - Manilla, maar ook voor
de verbinding van de Philippijnen naar Hongkong, Canton en alle verdere landen.
De lijn San Francisco - Manilla zal wel het eerst worden doorgetrokken naar Canton, om zoo
aansluiting te geven op het belangrijke luchtnet, dat thans in China wordt geëxploiteerd.
Gedurende het verblijf van den heer Plesman in Amerika, heeft deze vele en langdurige
besprekingen gevoerd met den President van de P.A.A., den heer J. Trippe, welke mededeelde
ook de verbinding Manilla - Soerabaja, eventueel Batavia, op het oog te hebben.
De Heer Plesman verzekerde hem, dat ook de KNILM zich voor deze verbinding interesseert
en dat zij reeds spoedig met het oog daarop een aanvang zal maken met de exploitatie van
een luchtlijn Soerabaja - Bandjermasin - BalikPapan - Tarakan. De Heer Plesman deelde hem
mede, dat deze verbinding door de K.N.I.L.M. met landvliegtuigen zou worden geëxploiteerd.
Mr. Trippe vertelde, dat hij 9 Sikorsky S.43 vliegtuigen had aangekocht. Dit zijn
tweemotorige amphibievliegtuigen, ongeveer van dezelfde grootte als de Douglas DC2.
Een aantal dezer toestellen zal in Manilla worden gestationneerd voor de verschillende
voedingslijnen op den Manilla - San Franciscodienst, welke dienst bij gebleken succes
spoedig zou worden verdubbeld.
De K.N.I.L.M. heeft voor de verbinding met de Philippijnen eveneens een zgn. franchise
noodig en het schijnt, dat deze soort concessie door het Parlement van de Philippijnen
moet worden goedgekeurd en bovendien nog de toestemming van het State Department in
Washington behoeft.
Met den Heer Trippe werd afgesproken, dat hij zijn aanvrage voor toestemming tot
exploitatie van de lijn Manilla - Soerabaja aan ons zou toezenden en dat wij deze aanvrage
in behandeling zouden nemen met het Gouvernement.
De Heer Trippe zou een aanvrage van de KNILM eveneens aan het State Department voorleggen
en alle krachten inspannen om de franchise voor de KNILM zoo spoedig mogelijk te
verkrijgen. Het lag reeds in de bedoeling van de P.A.A. om de verbinding Manilla -
Soerabaja in het voorjaar van 1936 aan te vangen.
Waar de P.A.A. dezen dienst met Sikorsky S.43 watervliegtuigen gaat beginnen, hetgeen
het publiek, gezien het vele water waarover gevlogen moet worden, verreweg zal prefereren,
komt het ons zeer wenschelijk voor, dat ook de KNILM dezen dienst met een zelfde type
watervliegtuig exploiteert en daarvoor een S.43 toestel aanschaft. Wanneer de eene dienst
met een land- en de andere met een watervliegtuig gevlogen wordt, zal de exploitatie met
het landvliegtuig naar onze meening zeer in het nadeel geraken.
De lijn Soerabaja - Manilla kan voor de volgende punten van zeer veel belang worden geacht:
1. om het Amerikaansche verkeer naar Azië, Europa en Australië oven den Nederlandsch-
Indischen Archipel te leiden;
2. om het postverkeer tusschen Nederlandsch-Indië en Amerika ten zeerste te bespoedigen;
3. om een eventueele verbinding tusschen Oost Azië en Australië via de Philippijnen en
Ned. Indië mogelijk te maken;
4. om een eventueele aansluiting van de Pacificlijn met Europa over N.I. te leiden.
Indien de Pan American Airways zich eenmaal grondig zal hebben ingewerkt op de San
Francisco - Manillalijn, zal zich zeer spoedig een luchtverkeer in het Oosten gaan
ontwikkelen.
Het lijdt geen twijfel, of de Japansche luchtvaartmaatschappijen zullen ook hun
vleugels naar het Zuiden willen uitslaan; zij zullen dan in Manilla aansluiting kunnen
geven op
de Soerabaja - Manillaverbinding. In hoeverre het zal gelukken om het Japansche
luchtverkeer in Manilla tot staan te brengen, is niet van tevoren te zeggen.
Den Japanners kan het vervoer tusschen Tarakan en BalikPapan en tusschen BalikPapan
en Bandjermasin en Soerabaja worden geweigerd op grond van cabotage(*).
Doordat de lijn Soerabaja - Manilla echter reeds veel bevlogen wordt, zouden zij
vermoedelijk reeds om die reden van deze lijn afblijven. Wanneer de KNILM echter niet
aan de exploitatie van deze lijn zou deelnemen, dan zouden er wel redenen voor de
Japanners kunnen zijn om met de Amerikanen samen dit traject te bevliegen.
Bij de besprekingen met den Heer Trippe heeft de Heer Plesman zich op het standpunt
gesteld, dat de verbinding Soerabaja - Manilla eerst zou kunnen aanvangen, indien de
KNILM toestemming had verkregen om in de Philippijnen te landen, dus in het bezit zou
zijn gesteld van de hierboven bedoelde franchise. Gevreesd moet worden, dat met het
verkrijgen hiervan minstens een half jaar zal verloopen. Het zou bijzonder te betreuren
zijn, wanneer Nederlandsch-Indië dan gedurende een half jaar van de verbinding San
Francisco-Manilla zou zijn uitgesloten.
In verband met het vorengaande zal het noodig zijn, dat het Nederlandsche en
Nederlandsch-Indische Gouvernement alle pogingen in het werk stellen om de toestemming
voor de KNILM tot exploitatie van een luchtverbinding naar en over de Philippijnen zoo
spoedig mogelijk te verkrijgen. Het geldt hier een groot handelsbelang, n.l. om de handel
van Nederlandsch-Indië de beschikking te geven over het gebruik van de lijn over de
Pacific en om de Amerikaansche toeristen de gelegenheid te geven van Manilla per
vliegtuig den Nederlandsch-Indische Archipel te bezoeken.
Indien de verbinding van Manilla naar Singapore of naar Hongkong-Penang eerder tot stand
zou komen, zou een groot nadeel aan de belangen van Ned. Indië worden toegebracht.
De eenige wereldluchtlijn, die over den Archipel loopt, is die naar Australië en
wanneer het wereldluchtverkeer, dat over de Pacific en Oost-Azië wordt gevormd,
Ned. Indië voorbij gaat, dan zou dit een groot nadeel beteekenen.
Nu het eenmaal mogelijk zal blijken om met groote vliegtuigen zeer groote afstanden
over water af te leggen, zal de ontwikkeling van het luchtverkeer in het Verre Oosten
spoedig haar beslag krijgen en zullen zeer waarschijnlijk binnenkort Tokio, Shanghai,
Hongkong, Canton, Saigon en Singapore met elkander worden verbonden.
Het is voor de ontwikkeling en de belangen van de Nederlandsch-Indische en Nederlandse
luchtvaart alsmede voor de welvaart van Nederlandsch-Indië van het grootste belang, dat
hierbij ook met Nederland en zijn Koloniën wordt rekening gehouden en dat de KNILM in
deze verdere ontwikkeling een belangrijk aandeel krijgt.
Van 1928 tot 1932 was de KNILM de grootste luchtvaartmaatschappij van het Oosten.
Thans moet zij de gelegenheid krijgen om zich uit te breiden, teneinde zich niet blijvend
te zien geplaatst op het peil van een maatschappij van uitsluitend locaal belang in den
Nederlandsch-Indische Archipel.
Zou de KNILM dan ook geen aandeel in dit luchtverkeer krijgen en zou de P.A.A. alleen
den dienst Soerabaja-Manilla exploiteren, dan zouden de Amerikanen zich een luchtverkeer
kunnen scheppen van een zoodanige reputatie dat het later voor de KNLM zeer moeilijk zou
zijn, om zich een aandeel in het verkeer te bemachtigen, terwijl de KNILM daardoor ook
buiten de onderhandelingen zou komen te staan, welke door de P.A.A. met de Engelschen en
Australiërs zullen moeten gevoerd worden over aansluitend verkeer e.a.
Indië heeft te lijden onder een zware economische crisis; het schijnt dat men thans
langzaam in opwaartsche richting is. De luchtvaart dient met deze opwaartsche richting
mede te gaan en Nederlandsch Indië moet ook ten volle gaan profiteren van de nieuwe
groote luchtverbindingen.
Het is duidelijk, dat een luchtverbinding Soerabaja-Manilla in den eersten tijd niet
rendabel te maken zal zijn. De verliezen echter, welke op deze luchtlijn zullen worden
geleden, zijn niet zeer belangrijk, indien zij worden vergeleken met de totale
exploitatie van de KNILM; de financiële offers - welke in dezen crisistijd des te
zwaarder wegen - zullen naar onze meening in de toekomst worden gecompenseerd door een
sterke Ned. Indische Luchtvaart. De Maatschappij zou dan ook in de gelegenheid moeten
worden gesteld om de te lijden verliezen op deze internationale lijn te kunnen opvangen,
waartoe verhooging der thans verleende subsidie noodzakelijk zal zijn.
(*) Cabotage is het vervoeren van goederen of passagiers tussen twee punten in hetzelfde land door een bedrijf uit een ander land.
Terug naar de tekst
BIJLAGE II
Beschouwing door P. Guilonard over de eigenschappen van de Sikorsky S.43
KONINKLIJKE LUCHTVAART MAATSCHAPPIJ
voor Nederland en koloniën N.V.
voor Nederland en koloniën N.V.
V e r t r o u w e l ij k
Van Onder Directeur K.L.M.
Aan Directie K.N.I.L.M.
Nieuwe Spiegelstraat 5,
A M S T E R D A M
10777/PG-W-vD/226,Amsterdam, 12 November 1935
onderwerp: Sikorsky S.43.
Mijne Heren,
Ingevolge Uw telefonisch verzoek om nadere gegevens betreffende de Sikorsky S.43,
deelen wij U mede, dat ons oorspronkelijke plan was om tijdens het bezoek aan Amerika
dit vliegtuig bij proefvluchten volledig te beoordeelen, waartoe wij beschikten over de
hulp van den marine Vliegdienst, doch dat dit niet kon worden uitgevoerd in verband met
de omstandigheid, dat het vliegtuig, dat daarvoor beschikbaar zou worden gesteld, en dat
bestemd was voor de "Inter Island Steam Navigation Company", met spoed moest worden
afgeleverd aan deze Maatschappij.
Wel hebben wij eenige vluchten medegemaakt, waarbij het vliegtuig zoowel van water als
van het land gestart werd en op het water en op het land daalde, terwijl door den Officier
van den Marine Luchtvaartdienst, eenige tijd gevlogen werd, doch bij deze proefvluchten
kon uit den aard der zaak slechts een zeer oppervlakkigen indruk verkregen worden van de
qualiteit van dit vliegtuig.
De algemeene indruk, die hierbij verkregen werd, was goed, doch nauwkeurige gegevens
omtrent gewichten en prestaties konden niet worden vastgesteld.
Di Sikorsky fabriek heeft ons een afschrift gegeven van een rapport betreffende de
proefvluchten, die met het eerste vliegtuig van dit type werden gemaakt ter bepaling van
de prestaties, en uit de daarin opgenomen gegevens hebben wij kunnen vaststellen, dat dit
vliegtuig bij een totaal gewicht van 18500 lbs, voorzien van Hornet S1EG motoren met
constant speed Hamilton Standard propellers een snelheid heeft van 290 km/uur, welke bij
constante boostdruk toeneemt tot 310 km/uur op een hoogte van 2130 m.
Op deze hoogte, de critische hoogte voor de S1EG motor, wordt de maximum snelheid
bereikt; daarboven gaat deze door het afvallen van het motorvermogen geleidelijk aan
afnemen.
De kruissnelheid bij 450 pk, berekend uit de hiervoor bedoelde gegevens, bedraagt op
zeeniveau 237 km/uur, op een hoogte van 1520m 250km/uur, en op 3000m 260km/uur.
Verder is gebleken, dat bij een totaalgewicht van 18500 lbs een theoretisch plafond op
1 motor van ± 1900m bereikt wordt. Het type motor, waaraan door de K.L.M. de voorkeur
gegeven is, n.l. de S2EG, heeft een lagere critische hoogte, n.l. 761m.
In het ontwerp, dat werd opgemaakt voor levering van 1 S.43 vliegtuig aan de K.L.M.,
werden de cijfers als aangegeven op de hierbij gevoegde lijst, voor de praestaties
gegarandeerd, en indien wij deze gegevens vergelijken met die, welke blijkens het
hiergenoemde rapport werden vastgesteld, dan blijkt, dat met inachtneming van de marge,
waarmede de praestaties gegarandeerd werden, aan het contract kan worden voldaan.
Het vliegtuig was oorspronkelijk berekend op een totaalgewicht van 8164 kg, doch in
verband met het hooger uitvallen van het leeggewicht dan oorspronkelijk was geschat,
hebben de praestatie-metingen reeds plaats gehad bij een totaalgewicht van
18500 lbs = 8400 kg.
Ten gevolge van speciaal door de K.L.M. gestelde eischen, welke gedeeltelijk het
gevolg zijn van de zwaardere eischen die gesteld worden met het oog op het voldoen aan
de voorschriften voor het Nederlandsche BvL, ontstaat een extra verzwaring van het
leeggewicht voor het door de K.L.M. verlangde vliegtuig. Bovendien wordt door de K.L.M.
nog een kleine gewichtsverhooging toegestaan in verband met het hooger uitvallen van het
voor geluiddemping benoodigde gewicht. Als resultaat hiervan werd overeengekomen, dat de
nuttige lading van het vliegtuig, die oorspronkelijk gesteld was op 3501 kg teruggebracht
werd tot 3437 kg.
Ter beoordeling van deze cijfers verwijzen wij U naar de Technische Bijlage, die wij op
21 Mei 1935 aan U hebben gezonden. (Niet aangetroffen. HD)
Ten einde echter, rekening houdend met het verhoogde leeggewicht, aan onzen eisch van
nuttige lading van 3437 kg te kunnen voldoen, moet het totaalgewicht worden verhoogd tot
18768 lbs = 8500 kg. Dit totaalgewicht is dus nog 268 lbs hooger dan dat waarmede de
hierboven vermelde proefvluchten hebben plaats gehad.
De Fabriek deelde ons echter mede, dat nog enkele verbeteringen aan het vliegtuig zullen
worden aangebracht, en dat zij daardoor in elk geval aan de gegarandeerd praestaties
zouden kunnen voldoen.
Het spreekt vanzelf, dat bij eventuele overname van dit vliegtuig door nauwkeurige
proefnemingen onder directe contrôle van de K.L.M. of een door de K.L.M. aan te wijzen
deskundige, zal moeten worden vastgesteld, dat het vliegtuig inderdaad aan de gegarandeerde
praestatie-eischen voldoet, terwijl tevens de vlieg-eigenschappen zullen moeten worden
beoordeeld aan de hand van de in Holland geldende voorschriften.
Tijdens ons bezoek aan de fabriek werden verschillende details besproken, en is ons
gebleken, dat in alle opzichten aan onze eischen wat betreft de uitvoering kan worden
voldaan.
Wij waren niet in de gelegenheid het eerste vliegtuig in geheel afgewerkten toestand te
zien; wel hebben wij onderdeelen van de cabine-uitrusting kunnen bezichtigen, zoals b.v.
stoelen en een gedeelte van de wandbekleding. Wij krijgen den indruk, dat er byzondere
zorg aan wordt besteed om een deugdelijke afwerking te verkrijgen.
Onze vertegenwoordiger in Amerika, de Heer Veenendaal, heeft opdracht gekregen om ons
op de hoogte te houden van de resultaten, welke bij de overname-beproevingen van het voor
"Inter Island Steam" bestemde vliegtuig zullen worden verkregen. Bovendien zal hij
hoogstwaarschijnlijk met dit vliegtuig de vlucht van Bridgeport naar San Francisco
meemaken.
Wij zullen gaarne vernemen, of U verdere byzonderheden omtrent dit vliegtuig verlangt
te weten, en zullen U in ieder geval op de hoogte stellen van de rapporten die wij van
den Heer Veenendaal hopen te ontvangen.
Hoogachtend,
w.g. P. Guilonard
Bijlage:
(Coll. H. Dekker)
Terug naar de tekst
BIJLAGE III
Exploitatie-rekening bij gebruik van twee Sikorsky's S.43.
KONINKLIJKE LUCHTVAART MAATSCHAPPIJ
voor Nederland en koloniën N.V.
voor Nederland en koloniën N.V.
Van Onder Directeur K.L.M.
Aan N.V. K.N.I.L.M.
Nieuwe Spiegelstraat 5,
A M S T E R D A M
10858/W/RH.226 Amsterdam, 14 November 1935
onderwerp:
exploitatie-rekening v.d. Manilla-lijn, bij het gebruik van 2 Sikorsky's type S.43.
Hiermede bevestigen wij het telefonisch onderhoud van hedenmiddag met Uw Heer Noordanus,
Wij verstrekten U de volgende gegevens, welke U noodig had voor het maken van een
exploitatie-rekening voor de Manilla-lijn, bij het gebruik van 2 Sikorsky amphibie's van
het type S.43.
De prijs van dergelijk vliegtuig bedraagt ca. $ 106.000,-; levering af fabriek te
Bridgeport, U.S.A.
Het vliegtuig is voorzien van 2 Pratt & Whitney S2EG Hornet motoren, doch niet van een
automatische besturings-inrichting. Hiervoor zal een bedrag van $ 5.000,- per eenheid
moeten worden uitgetrokken. Bovendien zal een bedrag van $ 2.778,- per vliegtuig noodig
zijn voor den inbouw van een automatische besturings-inrichting, hetgeen aan den hoogen
kant is en aan ons in rekening werd gebracht voor het eerste vliegtuig. Mogelijk dan men
deze uitgave voor latere vliegtuigen nog zal kunnen reduceren.
Het vliegtuig is overigens geheel compleet met instrumenten, cabine-inrichting voor
15 passagiers en de voornaamste uitrustingstukken.
Wat betreft de reserve-motoren kunnen wij U mededelen, dat bij een in gebruik zijn van
2 vliegboten, 2 reserve-motoren naar onze meening als voldoende kunnen worden beschouw.
De juiste prijs van de reserve-motoren is nog niet bekend, doch wij schatten dezen op
ca. $ 7.500,- per motor.
Op Uw vraag, wat de afschrijvingsbasis voor dit type vliegtuig zou moeten zijn, deelen
wij U mede, dat wij hiervoor 5 jaar zouden willen nemen. Dit is wel wat ruim genomen,
doch er is geen reden om te veronderstellen, dat het noodzakelijk zou zijn, om de
vliegtuigen sneller af te schrijven.
Wat het brandstofverbruik betreft stellen wij U voor, te rekenen met een benzine-
verbruik van 300 l. per uur voor de beide motoren, bij een belasting van 60%; de daarbij
ontwikkelde snelheid op een hoogte van 1520 m is ca. 250 km per uur.
Het olieverbruik is 2½ à 3 l. per motor per uur.
Het zal U duidelijk zijn, dat wij in zake de onderhoudskosten voor dergelijke vlieg-
tuigen nog geen getallen kunnen noemen. Hoewel het vliegtuig een amphibie is, hebben wij
het vertrouwen, dat de onderhoudskosten voor de S.43 niet hooger zullen zijn dan die voor
de Douglas vliegtuigen.
De ervaring, in Amerika met Sikorsky booten opgedaan, heeft geleid tot een bouwwijze,
waarbij de bescherming tegen corrosie tot in de kleinste details in acht is genomen,
zoodat naar onze meening er geen reden is om aan te nemen, dat de kosten voor onderhoud,
bij gebruik van dit vliegtuig als amphibie zullen toenemen, ten opzichte van de metalen
landvliegtuigen.
Ten slotte deelen wij U nog mede, dat voor de Manilla-lijn, naar onze meening, gerekend
moet worden op een bemanning van 3 personen, t.w. 1 vliegtuigbestuurder, 1 marconist en
1 tweede ploot of wel werktuigkundige.
Het lijkt ons mogelijk, indien meer ervaring met de amphibievliegtuigen is opgedaan,dat
men er uiteindelijk toe komt om slechts een bemanning van 2 personen aan boord van deze
vliegtuigen te hebben.
Hoogachtend,
w.g. P. Guilonard,
(Onder Directeur.)
Terug naar de tekst
BIJLAGE IV
BEGROTING DER INKOMSTEN VOOR EEN 1X 'S WEEKSCHEN LIJNDIENST SOERABAJA - MANILLA
(Coll. H. Dekker)
Terug naar de tekst
BIJLAGE V
BEGROTING DER UITGAVEN VOOR EEN 1X 'S WEEKSCHEN LIJNDIENST SOERABAJA - MANILLA
(Coll. H. Dekker)
Terug naar de tekst
BIJLAGE VI
BEMERKINGEN BIJ DE BEGROTING VAN INKOMSTEN EN UITGAVEN VAN DE LIJN SOERABAJA-MANILLA
In het luchtverkeer over lange afstanden heeft men de ervaring opgedaan, dat als de
tijdwinst, welke men aan het publiek biedt, zoodanig groot is, dat van een belangrijke
tijdsbesparing gesproken kan worden, deze luchtlijnen meestal een zeer goede
bezettingsgraad hebben.
Het is niet uitgesloten, dat nadat de lijn Soerabaja - Manilla eenige bekendheid heeft
gekregen en de lijn San Francisco - Manilla tot stand is gekomen, het passagiersvervoer
tusschen Soerabaja en Manilla grooter zal zijn, dan een gemiddelde 1½ passagier per
vlucht, zooals in de begrooting is aangenomen. Indien per vlucht 1 passagier meer
vervoerd wordt, beteekent dit een meerdere inkomsten van ca. ƒ 30.000,- per jaar.
Nadat de aansluiting naar Canton en Shanghai tot stand is gekomen, is een factor meer
ontstaan, waardoor de bezetting spoedig hooger zal zijn. Ten slotte moet niet onderschat
worden, de waarde van de Soerabaja - Manillalijn, als voedingslijn voor onze bestaande
lijnen.
Voorloopig denken wij den dienst te doen met 1 vliegtuig en in die gevallen, waarin
wij verhinderd zijn de vlucht uit te voeren de P.A.A. in te laten vallen.
Bij aanschaffing van een 2e Sikorsky vliegtuig wordt het verlies verhoogd met circa
ƒ 50.000,-
De bijgevoegde begrooting van inkomsten en uitgaven sluit met een verlies van
ƒ 155.000,-. Indien de vliegtuigen, motoren en reservedeelen zonder betaling van
invoerrechten zouden kunnen worden ingevoerd, zou dit ten gevolge hebben dat het
jaarlijkse exploitatieverlies met circa ƒ 10.000,- per jaar wordt verminderd.
Bij de situatie dat 70% van het laadvermogen wordt verkocht, levert deze lijn geen
verlies meer op.
Terug naar de tekst